به کسى که به تو بدى کرده ، نیکى کن و از کسى که بر تو ناروایى روا داشته ، درگذر

ترجمه کلمه به کلمه

• أَحْسِنْ ← “نیکی کن”
• إِلَى ← “به”
• مَنْ ← “کسی که”
• أَسَاءَ ← “بدی کرد”
• إِلَیکَ ← “به تو”
• وَ ← “و”
• اعْفُ ← “ببخش”
• عَمَّنْ ← “از کسی که”
• جَنَى ← “ستم کرد”
• عَلَیکَ ← “بر تو”

این حدیث از آموزه‌های اخلاقی والای اسلام است که به بخشش و نیکی حتی در برابر بدرفتاری دیگران تأکید دارد . در اینجا چند نکته برای توضیح بیشتر ارائه می‌شود :

1. اوج اخلاق : این حدیث نشان‌دهنده اوج اخلاق و بزرگواری نفس است . معمولاً واکنش طبیعی انسان در برابر بدی ، مقابله به مثل یا انتقام است . اما این حدیث ، انسان را به مرتبه‌ای بالاتر از واکنش‌های غریزی دعوت می‌کند و او را به سوی گذشت و احسان فرامی‌خواند .
2. قطع زنجیره کینه : با نیکی کردن به کسی که به شما بدی کرده و عفو کردن کسی که به شما ستم کرده ، در واقع زنجیره کینه و دشمنی را قطع می‌کنید .
3. تأثیر بر فرد بدکار : نیکی کردن در برابر بدی ، می‌تواند تأثیر عمیقی بر فرد بدکار داشته باشد . ممکن است او را به فکر فرو برد و باعث پشیمانی و تغییر رفتارش شود . گاهی اوقات ، احسان و گذشت بیش از هر تنبیهی می‌تواند مؤثر باشد .
4. آرامش درونی : بخشش و گذشت ، آرامش درونی برای خود فرد به ارمغان می‌آورد . نگه داشتن کینه و نفرت ، بار سنگینی بر دوش انسان است که ذهن و روان او را آزار می‌دهد . با عفو و احسان ، فرد خود را از این بار رها می‌کند .
5. سیره اهل بیت علیه السلام : این حدیث و مفاهیم مشابه آن ، در سیره و رفتار پیامبر اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) به وضوح دیده می‌شود . آنها همواره در برابر ناملایمات و بدی‌ها ، با بزرگواری و گذشت رفتار می‌کردند .
6. فضیلت و پاداش الهی : در تعالیم اسلامی ، برای چنین اعمالی فضیلت و پاداش عظیمی در نظر گرفته شده است . خداوند متعال بندگان بخشنده و نیکوکار را دوست دارد و آنها را مورد رحمت خویش قرار می‌دهد .

در مجموع ، این حدیث یک درس بزرگ اخلاقی است که ما را به گذشت ، احسان و مقابله با بدی‌ها از طریق نیکی دعوت می‌کند . این رویکرد نه تنها به صلاح جامعه است ، بلکه به رشد و آرامش فردی نیز کمک می‌کند .

همچنین باید به این نکات نیز توجه داشته باشیم

آموزه‌های اخلاقی اسلام ، همگی با حکمت و منطق همراه هستند و به هیچ وجه به معنای نادیده گرفتن حقوق فردی یا تشویق به مظلوم واقع شدن نیستند .

1. حد و مرز بخشش و احسان : این حدیث به بخشش و احسان در برابر خطاهای فردی اشاره دارد که بیشتر جنبه شخصی دارند . اما این بدان معنا نیست که در برابر ظلم سیستماتیک ، تضییع حقوق عمومی یا سوءاستفاده‌های مکرر سکوت کنیم . در مواردی که یک رفتار بد ، به یک عادت تبدیل می‌شود و فرد ظالم با سوءاستفاده از گذشت شما ، به ظلم خود ادامه می‌دهد ، اینجا بحث “مبارزه با ظلم” مطرح می‌شود که خود یک دستور دینی و اخلاقی است .
2. هدف از احسان و عفو : هدف از احسان به بدکار و عفو ستمگر ، در درجه اول اصلاح او ، یا حداقل جلوگیری از گسترش کینه و خصومت است . اگر این احسان و عفو ، نتیجه معکوس داشته باشد و ظالم را در مسیر ظلمش جسورتر کند ، در اینجا باید در شیوه برخورد تجدیدنظر کرد .
3. تفاوت با انفعال و پذیرش ظلم : این حدیث به هیچ وجه به معنای انفعال ، بی‌تفاوتی در برابر ظلم ، یا تسلیم شدن در برابر زورگویی نیست . اسلام دین عزت است و مسلمان نباید ذلت بپذیرد . اگر کسی به طور مکرر و عامدانه به شما ظلم می‌کند و از گذشت شما سوءاستفاده می‌کند ، در این صورت:
   • حق دفاع : شما حق دفاع از خود و حقوق خود را دارید .
   • اقدامات قانونی/اجتماعی : در صورت لزوم ، باید از طرق قانونی یا با کمک دیگران (مثلاً پادرمیانی ریش‌سفیدان یا نهادهای مربوطه) جلوی ظلم او را گرفت .
   • تعیین حد و مرز : لازم است برای او حد و مرزی قائل شد و اجازه نداد که به این رفتار خود ادامه دهد.
4. اهمیت تشخیص : در عمل ، تشخیص اینکه چه زمانی باید بخشید و چه زمانی باید قاطع بود ، نیاز به حکمت و بصیرت دارد . این امر بستگی به نوع ظلم ، قصد ظالم ، و تکرار آن دارد .
   • اگر ظلم از روی جهل یا خطای سهوی باشد ، بخشش بسیار نیکوست.
   • اگر ظلم از روی عمد و با نیت سوءاستفاده باشد و تکرار شود ، سکوت کردن و بخشیدن ، به احتمال زیاد به ادامه ظلم منجر خواهد شد .

پس، در حالی که توصیه به احسان و عفو یک ارزش بزرگ است ، این به معنای چشم‌پوشی از حقوق خود یا تشویق ظالم به ادامه ظلم نیست . تعادل بین این دو اصل ، یعنی گذشت در جای خود و ایستادگی در برابر ظلم در جای خود