برترین شرافت ، خودداری از آزار رساندن به دیگران و نیکی به آنان است

ترجمه کلمه به کلمه :

• أفضل : برترین ، بهترین
• الشّرف : شرافت ، بزرگی ، آبرو
• کفّ : بازداشتن ، خودداری کردن ، دوری کردن
• الأذى : آزار ، اذیت ، آسیب
• و : و
• بذل : بخشیدن ، عطا کردن ، بذل و بخشش
• الإحسان : نیکی ، نیکوکاری ، احسان

در آموزه‌های اسلامی ، که بر پایه هدایت انسان به سوی کمال و سعادت بنا نهاده شده ، مفاهیم ارزشمندی چون شرافت ، عزت نفس و کرامت انسانی جایگاه ویژه‌ای دارند . این مفاهیم صرفاً به نسب و حسب یا موقعیت‌های اجتماعی محدود نمی‌شوند ، بلکه ریشه در اعمال و اخلاق حسنه فرد دارند . حدیث شریف “أفضل الشّرف کفّ الأذى و بذل الإحسان” به زیباترین شکل ممکن ، راه دستیابی به شرافت حقیقی و پایدار را تبیین می‌نماید .

این کلام نورانی با کلمه “أفضل” ( برترین ) آغاز می‌شود و نشان می‌دهد که شرافت دارای مراتب است و این دو ویژگی که در ادامه ذکر می‌شوند ، در بالاترین مرتبه شرافت قرار دارند . شرافت ، در نگاه اسلامی ، نه در جمع‌آوری ثروت ، نه در کسب قدرت و نه حتی در دانش صِرف خلاصه می‌شود ، بلکه در کیفیت تعامل انسان با همنوعان و محیط پیرامونش تجلی می‌یابد . شرافت واقعی ، آن است که از درون انسان بجوشد و در رفتارش منعکس گردد .

بخش اول : “کفّ الأذى” ( بازداشتن از آزار رساندن ) :

اولین رکن از ارکان شرافت برین ، “کفّ الأذى” یعنی “خودداری از آزار رساندن” است . این آزار می‌تواند ابعاد گوناگونی داشته باشد :

1. آزار جسمی : هرگونه صدمه و آسیب بدنی به دیگران .
2. آزار روحی و روانی : شامل غیبت ، تهمت ، اهانت ، تمسخر ، طعنه ، دروغ ، بدگویی ، ایجاد ترس و اضطراب ، شکستن دل و رنجاندن خاطر دیگران . این نوع آزار گاهی عمیق‌تر و ماندگارتر از آزار جسمی است .
3. آزار مالی : ضایع کردن حق مردم ، تعدی به اموال آنان ، رباخواری ، کم‌فروشی و هرگونه ظلم مالی .
4. آزار اجتماعی: ایجاد بی‌نظمی ، عدم رعایت حقوق شهروندی ، انتشار اخبار کذب و هر عملی که آرامش و امنیت جامعه را مختل کند .

“کفّ الأذى” به معنای داشتن تقوای عملی و اخلاقی است که فرد را از تعدی به حقوق دیگران ، چه مادی و چه معنوی ، بازمی‌دارد . انسان با شرافت ، نه تنها خود آزار نمی‌رساند ، بلکه حتی در برابر آزار دیگران نیز صبوری پیشه می‌کند و به دنبال مقابله به مثل نیست . این ویژگی ، نشان‌دهنده عظمت روحی و خویشتن‌داری است .

بخش دوم: “بذل الإحسان” ( بخشیدن نیکی ) :

اما شرافت تنها به دوری از آزار محدود نمی‌شود ؛ این حدیث ، بُعد ایجابی را نیز مطرح می‌کند : “بذل الإحسان” به معنای “بخشیدن نیکی و نیکوکاری”. انسان شریف ، تنها به این قانع نیست که ضرری به کسی نرساند ، بلکه همواره در پی آن است که به دیگران نفع برساند و گرهی از مشکلات آنان بگشاید . احسان نیز مانند آزار ، ابعاد مختلفی دارد :

1. احسان مالی : کمک به نیازمندان ، انفاق ، قرض‌الحسنه و هرگونه کمک مالی که باری از دوش دیگری بردارد .
2. احسان علمی : آموزش دانش به دیگران ، راهنمایی و مشاوره .
3. احسان عملی : کمک در کارهای روزمره ، یاری رساندن در گرفتاری‌ها ، حضور در مشکلات دیگران و دستگیری از آنان .
4. احسان اخلاقی : خوش‌رویی ، مدارا ، عفو و گذشت ، حسن خلق ، دعا برای دیگران و هر آنچه که موجب آرامش و خشنودی قلوب گردد .

“بذل الإحسان” نشانه‌ای از روح بلند و بخشنده است . کسی که اهل احسان است ، منافع دیگران را بر منافع خود ترجیح می‌دهد و این ایثار ، او را به مقامی شامخ از شرافت و انسانیت می‌رساند .

نتیجه‌گیری :

این حدیث شریف ، الگویی جامع و کامل برای زیست شرافتمندانه ارائه می‌دهد . شرافت واقعی نه در ادعا که در عمل است ؛ نه در ظاهر که در باطن است . انسان با شرافت ، کسی است که عملش برای دیگران مایه آرامش باشد نه رنج ، و همواره در مسیر خیر و نیکی گام بردارد . عمل به این دو اصل بنیادین ، نه تنها موجب عزت و احترام فرد در میان مردم می‌شود ، بلکه رضایت الهی را نیز در پی دارد و سعادت دنیوی و اخروی را تضمین می‌نماید . باشد که همگان ، به تأسی از این کلام نورانی ، در مسیر کسب شرافت حقیقی گام برداریم .