در متن اصلی دو کلمه ی حبس و حُسن با هم آمده ،
در بعضی ترجمه ها از حبس و در بعضی از حُسن استفاده شده
صلاح الانسان فی حبس [ حُسن ] اللسان وبذل الإحسان
صلاح انسان در نگاه داشتن زبان و گشاده دستی است
صلاح انسان در نیـــک زبـانــی و گشاده دستی است
ترجمه کلمه به کلمه :
- صَلاحُ : نیکویی ، درستی ، شایستگی ، رستگاری ، به صلاح بودن (در اینجا به معنای سعادت و کمال)
- الاِنسانِ : انسان
- فِی : در
- حَبسِ (حُسن) اللِّسانِ :
- حَبسِ : نگاه داشتن ، بازداشتن ، کنترل کردن (اغلب به معنای “نگاه داشتن زبان از بدی‌ها” یا “خاموشی”)
- حُسنِ : زیبایی ، نیکی ، نیکو بودن (“نیکویی زبان” یا “زبان نیکو” می‌دهد)
- اللِّسانِ : زبان (منظور گفتار و سخن)
- وَ : و
- بَذلِ : بخشیدن ، عطا کردن ، بذل و بخشش
- الإحسانِ : نیکی ، نیکوکاری ، احسان کردن
این حدیث شریف ، دو ستون اصلی را برای رسیدن انسان به “صلاح” یا همان سعادت ، کمال و نیک‌بختی معرفی می‌کند :
۱. کنترل زبان (حَبسِ اللِّسان) :
- اهمیت زبان : زبان عضوی کوچک ، اما بسیار قدرتمند است . هم میتواند منشأ بزرگترین خیرات و سازندگی‌ها باشد و هم سرچشمه بزرگترین شرها و ویرانی‌ها (مانند دروغ ، غیبت ، تهمت ، ناسزا ، تحقیر ، فتنه‌انگیزی ) .
- حَبسِ اللِّسان یعنی چه ؟ یعنی اینکه انسان بر گفتار خود مسلط باشد . هر حرفی را بدون فکر و اندیشه بر زبان نیاورد . خود را از گفتار بیهوده ، گناه آلود و آزاردهنده بازدارد . این کنترل میتواند اینگونه باشد :
- پرهیز از گناهان زبان : غیبت ، تهمت ، دروغ ، ناسزا ، مسخره کردن ، فتنه‌انگیزی ، سخن‌چینی و … . اینها گناهانی هستند که هم دین انسان را به خطر می‌اندازند و هم روابط اجتماعی را مختل می‌کنند .
- سکوت بجا : گاهی بهترین سخن ، سکوت است . “اگر سخن نقره است ، خاموشی زر است .” در بسیاری از مواقع ، سکوت باعث می‌شود انسان از افتادن در دام گناهان زبان در امان بماند و هیبت و وقار او حفظ شود .
- سنجیده سخن گفتن : پیش از گفتن هر کلمه ، به عواقب آن فکر کردن . آیا این سخن مفید است ؟ آیا کسی را آزار نمی‌دهد ؟ آیا حقیقت دارد ؟ در کل آیا خدا راضی است ؟
- چرا کنترل زبان مهم است ؟ بسیاری از مشکلات ، سوءتفاهم‌ها ، دشمنی‌ها و حتی جنگ‌ها از کنترل نکردن زبان نشأت می‌گیرد . کنترل زبان نشانه عقلانیت ، بلوغ فکری و رعایت حقوق دیگران است . پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: “نجات انسان در حفظ زبان اوست .”
۲. بذل احسان (بذلِ الإحسانِ) :
- احسان چیست ؟ احسان یعنی نیکی کردن ، خوبی کردن ، از حد نیکی فراتر رفتن و حتی بدون درخواست و توقع نیکی کردن . احسان ابعاد مختلفی دارد :
- احسان مالی : کمک به نیازمندان ، صدقه ، قرض‌الحسنه ، اطعام فقرا .
- احسان جانی/فکری : کمک به دیگران با توانایی‌های جسمی یا فکری ، مثلاً کمک به یک همسایه ، راهنمایی کردن کسی ، دلسوزی برای دیگران .
- احسان اخلاقی : خوش‌رویی ، مدارا ، گذشت ، عفو ، بخشش اشتباهات دیگران ، صبوری در برابر بداخلاقی‌ها .
ارتباط دو بخش حدیث :
این دو خصیصه (کنترل زبان و بذل احسان) در کنار هم ، تصویر کاملی از یک انسان متعالی و صالح را ترسیم می‌کنند . انسان صالح کسی نیست که فقط بدی نمی‌کند (کنترل زبان) بلکه کسی است که علاوه بر آن ، نیکی هم می‌رساند (بذل احسان) . این دو بال برای پرواز انسان به سوی سعادت ضروری هستند . با کنترل زبان ، شر را از خود و دیگران دور می‌کنیم و با بذل احسان ، خیر و برکت را به زندگی خود و جامعه می‌آوریم .
اگر حدیث “حُسنِ اللِّسان” (نیکویی زبان) باشد :
در این صورت ، معنا به سمت “سخن نیکو گفتن” و “زبان شیرین داشتن” متمایل می‌شود . یعنی علاوه بر پرهیز از بدی‌ها ، تلاش برای گفتار دلنشین ، حق ، مفید ، امیدبخش و سازنده . این خود مرتبه‌ای بالاتر از “حبس زبان” است . کسی که زبانش نیکو باشد ، خودبه‌خود از بدی‌ها دوری می‌کند و فقط خیر بر زبانش جاری می‌شود .
