ترجمه کلمه به کلمه :
- رَحِمَ اللّه : خداوند رحمت کند ( خداوند او را مورد رحمت قرار دهد )
- امرَءً : مردی را ( منظور شخص است ، اعم از زن و مرد )
- عَرَفَ : شناخت ( دانست ، فهمید )
- قَدرَهُ : قدر خود را ( ارزش و جایگاه خود را )
- وَ : و
- لَم یَتَعَدَّ : تجاوز نکرد ( نگذشت ، فراتر نرفت )
- طَورَهُ : حد و اندازه خود را ( مرحله و جایگاه خود را ، ظرفیت و توانایی خود را )
این سخن گهربارِ امیرالمومنین علی علیه السلام ، به نکته بسیار مهمی اشاره دارد : شناخت خود و حفظ حد و اندازه .
شناخت قدر خود ( عَرَفَ قَدرَهُ ) :
- این بخش به معنای شناخت توانایی‌ها ، استعدادها ، محدودیت‌ها ، جایگاه اجتماعی ، وظایف و مسئولیت‌های فردی است . کسی که قدر خود را می‌شناسد ، نقاط قوت و ضعف خود را می‌داند و بر اساس آن عمل می‌کند .
- این شناخت شامل درک جایگاه انسان در برابر خداوند ، در برابر جامعه و در برابر خودش است . انسان با شناخت قدر خود ، متوجه عظمت خلقت و جایگاه خود به عنوان اشرف مخلوقات می‌شود ، اما در عین حال ، کوچکی و نیازمندی خود به خداوند را نیز درک می‌کند .
عدم تجاوز از حد خود ( لَم یَتَعَدَّ طَورَهُ ) :
- این بخش نتیجه منطقی بخش اول است . وقتی کسی قدر خود را شناخت ، از تجاوز به آنچه در توان او نیست یا جایگاه او نیست ، پرهیز می‌کند .
- این تجاوز می‌تواند به شکل‌های مختلفی باشد :
- خودبینی و تکبر : تصور اینکه از دیگران برتر است و نادیده گرفتن حد و اندازه خود .
- تعدی به حقوق دیگران : دخالت در اموری که به او مربوط نیست یا غیبت و تهمت زدن .
- وارد شدن به عرصه‌هایی که علم یا توانایی آن را ندارد : مثلاً اظهار نظر قاطع در مسائل تخصصی که در آن تبحر ندارد .
- ظاهر سازی و تظاهر : نشان دادن چیزی که واقعاً نیست .
- کسی که از حد خود تجاوز نمی‌کند ، متواضع است ، به دیگران احترام می‌گذارد و در چارچوب وظایف و توانایی‌هایش زندگی می‌کند .
این جمله تفسیر دیگرى نیز مى تواند داشته باشد که انسان به موهبت الهى قدر و مقام والایى دارد و جِرم صغیرى است که عالم کبیر در آن خلاصه شده است حتى مى تواند از فرشتگان آسمان بالاتر رود . آرى چنین است مقام آدمیت ، بنابراین اگر مقام خود را درست نشناسد و شخصیت خویش را با درهم و دینار و مقامى معاوضه کند و در هوا و هوس ها و شهوات غوطه ور شود از رسیدن به مقام قرب الهى باز مانده و خود را هلاک کرده است ، چرا که قدر خود را نشناخته است .
